داغ شدن موتور الکتریکی یکی از مشکلات متداول در صنایع است که اگر به‌موقع شناسایی و برطرف نشود، می‌تواند منجر به سوختن سیم‌پیچ‌ها، از بین رفتن عایق، توقف خط تولید و خسارت‌های مالی سنگین شود. در بسیاری از موارد، موتور به اینورتر (درایو فرکانس متغیر) متصل است و رفتار نادرست در تنظیمات اینورتر یا شرایط بهره‌برداری می‌تواند عامل اصلی افزایش دما باشد.
در این مقاله به‌طور جامع بررسی می‌کنیم که چرا موتور داغ می‌کند و چه اقداماتی باید برای رفع و پیشگیری از آن انجام داد.
1.1 مد V/F (ولتاژ به فرکانس)
در این روش ساده اینورتر ولتاژ خروجی را متناسب با فرکانس کاهش یا افزایش می‌دهد. اگر موتور در سرعت‌های پایین کار کند، ولتاژ اعمالی کاهش می‌یابد اما بار همچنان به گشتاور نیاز دارد.
نتیجه: موتور جریان بیشتری می‌کشد تا همان گشتاور را تأمین کند، و این جریان اضافی منجر به گرم‌شدن سریع سیم‌پیچ‌ها می‌شود.
1.2 مد Vector Control (کنترل برداری)
این روش پیشرفته‌تر است و به‌طور کلی کنترل بهتری روی گشتاور و سرعت اعمال می‌کند. با این حال، اگر:
بار مکانیکی موتور بیش از ظرفیت نامی باشد یا پارامترهای موتور به‌درستی در اینورتر تعریف نشده باشند، موتور باز هم جریان بیش از حد کشیده و داغ خواهد شد. بنابراین صرف استفاده از Vector Control تضمین‌کننده‌ی حل مشکل نیست و تنظیمات دقیق ضروری است.
برای درک بهتر دلایل داغ شدن موتور، باید با منابع اصلی تولید حرارت آشنا شویم:
هرچه مقدار جریان، اعوجاج یا بار مکانیکی افزایش یابد، سهم این تلفات بیشتر شده و دمای موتور بالاتر می‌رود.
3.1 سربندی نادرست (ستاره/مثلث)
انتخاب اشتباه سربندی موتور با توجه به ولتاژ شبکه باعث می‌شود سیم‌پیچ‌ها تحت تنش بیش از حد قرار گرفته و موتور سریعاً داغ کند.
3.2 تنظیمات اشتباه اینورتر
اگر پارامترهای موتور (ولتاژ، جریان، فرکانس و توان نامی) به‌درستی وارد اینورتر نشوند یا قابلیت Auto-Tune اجرا نشود، موتور با شرایط نامناسب کار کرده و تلفات افزایش می‌یابد.
3.3 زمان‌های شتاب و کاهش نامناسب (ACC/DCC)
در بارهایی مانند فن و پمپ، اگر زمان شتاب‌دهی خیلی کوتاه باشد، موتور مجبور به کشیدن جریان هجومی بالا می‌شود که دما را افزایش می‌دهد.
3.4 عدم توازن فاز یا نوسان ولتاژ
تفاوت ولتاژ بین فازها یا وجود نوسانات شدید شبکه باعث افزایش تلفات و حرارت می‌شود.
3.5 مشکلات مکانیکی
یاتاقان‌های معیوب، اصطکاک زیاد، کوپلینگ نامناسب یا گرفتگی پروانه در فن و پمپ همگی منجر به افزایش بار مکانیکی و در نتیجه داغی موتور می‌شوند.
3.6 ضعف عایق و اتصال بدنه
عایق سیم‌پیچ در اثر رطوبت، گرد و غبار یا گذر زمان آسیب می‌بیند. این امر با تست دستگاه مگِر قابل شناسایی است.
3.7 شرایط محیطی نامناسب
دمای محیط بالا (مثل کوره‌ها یا سالن‌های بدون تهویه) و خرابی یا انسداد فن خنک‌کننده موتور مانع دفع حرارت می‌شود.
3.8 هارمونیک‌ها و اعوجاج جریان
خروجی اینورتر، به‌ویژه در مدل‌های قدیمی یا تنظیمات نادرست، می‌تواند حاوی هارمونیک‌های زیاد باشد که تلفات آهنی و حرارتی موتور را بالا می‌برد.
در یک کارخانه، موتور 15 کیلووات متصل به نوار نقاله مرتباً داغ می‌کرد. مراحل بررسی به این ترتیب انجام شد:
– جریان واقعی 28 آمپر در حالی که جریان نامی پلاک 25 آمپر بود.
– سربندی موتور صحیح بود.
– با بررسی اینورتر مشخص شد زمان شتاب‌دهی (ACC) روی 2 ثانیه تنظیم شده بود.
– پس از افزایش ACC به 10 ثانیه و اجرای Auto-Tune، جریان موتور به 23 آمپر کاهش یافت و دمای کاری به سطح طبیعی برگشت.
این مثال نشان می‌دهد که حتی یک پارامتر ساده در اینورتر می‌تواند عامل داغ شدن موتور باشد.
داغ شدن موتور الکتریکی نتیجه‌ی ترکیبی از عوامل الکتریکی، مکانیکی و محیطی است. استفاده از اینورتر، اگرچه مزایای فراوانی دارد، اما در صورت تنظیم نادرست می‌تواند خود به عاملی برای افزایش دما تبدیل شود. با رعایت نکاتی مانند سربندی صحیح، تنظیمات درست اینورتر، اجرای Auto-Tune، بهبود تهویه، تست عایق و نگهداری پیشگیرانه می‌توان تا حد زیادی از این مشکل جلوگیری کرد.
در نهایت، رویکرد درست در مواجهه با داغ شدن موتور این است که آن را به‌عنوان هشداری برای وجود مشکل در سیستم تلقی کنیم و با عیب‌یابی مرحله‌ای، ریشه‌ی اصلی را پیدا کنیم.
